نقش روشنفکران اواخر دوره قاجار در شکل گیری نخستین دولت مدرن در ایران

نوشتار زیر خوانشی است از شکل گیری نخستین دولتِ مدرن در ایران بر اساس چارچوب تحلیل گفتمان فوکویی و ادبیات پسااستعماری. در این متن پس از بازخوانی چارچوب مفهومی و روشی، دگردیسی های گفتمانی تجدد در ایران، از زمان اصلاحات عباس میرزا تا دوره ی پهلوی اول و صورتبندی آن در گفتمان-های تجدد جبرانی، تجدد رمانتیک-جامعه گرا و در نهایت تجدد آمرانه بررسی می شود. بر اساس این بازخوانی، شکل گیری نخستین دولتِ مدرن در ایران تجسّد عینی و راهبردی گفتمان تجدد آمرانه می باشد. این متن در واکاوی صورتبندی تجدد آمرانه به شناسایی اعمالِ گفتمانی شکل دهنده ی مقولات مقوّم صورتبندی مذکور مبادرت نموده و به تحلیلْ گفتمانِ انتقادی نشریات دوره ی انتقال قدرت از قاجار به پهلوی- کاوه، ایرانشهر، نامه فرنگستان، آینده و مرد آزاد- پرداخته است. مقولات برآمده از این تحلیل گفتمان شامل مفاهیم اساسیِ، «تلقی از خود و دیگری؛ پرسش از انحطاط و عقب ماندگی»، «اخذ تمدن غرب»، «جدایی دین از سیاست و عرصه عمومی»، «نخبه گرایی»، «ضرورت دولت مقتدر و آمر»، و در نهایت «ناسیونالیسم» می باشد. روشنفکران دوره ی انتقال قدرت، به مثابه گروه های مرجع گفتمان تجدد آمرانه و نیز اثرگذارترین گروه استراتژیک این دوره نقش برجسته ای در شکل گیری نهادی و گفتمانی نخستین دولت مدرن در ایران داشته اند که تمرکز این متن واکاوی تاثیرات گفتمانی آنها می باشد.